Nieuw beleid en ombuigingen

In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van nieuw beleid en ombuigingen ten opzichte van de vorige programmabegroting. Concreet betekent dit dat in dit hoofdstuk per begrotingsprogramma een overzicht wordt gegeven van nieuwe knelpunten, extra beleidsambities en de voorgestelde bezuinigingen. Na vaststelling van de voorliggende Programmabegroting 2021-2024 worden deze wijzigingen doorgevoerd in de verschillende begrotingsprogramma’s.

In deze programmabegroting worden we geconfronteerd met een relatief groot aantal financiële knelpunten. Het gaat daarbij vaak om knelpunten die onvermijdelijk zijn en een logisch gevolg van een bijvoorbeeld een eerdere keuze, een wettelijke verplichting of feit dat niet door ons te beïnvloeden is. In dit hoofdstuk zijn de oorzaak van de knelpunten zo goed mogelijk beschreven.

Weging beleidsambities en bezuinigingen
Zoals in het voorwoord al is aangegeven, is er de eerste jaren van deze programmabegroting (incidenteel) ruimte om te investeren. Tegelijkertijd is het nodig om een aantal ingrepen te doen om een structureel duurzaam financieel perspectief te behouden. Een zorgvuldige afweging van deze investeringen en bezuinigingen is daarbij nodig. Bij deze afweging hebben we ons laten leiden door het bestuursakkoord; we vinden de basis belangrijk én blijven investeren in de grote opgaven.

We behouden de basisinfrastructuur
De basistaak van de gemeente is om ervoor te zorgen dat het prettig wonen en leven in Ede is. Ook om de effecten van Corona op te vangen, willen we ervoor zorgen dat de samenleving niet op onderdelen door de bodem zakt. Op sociaal, cultureel en economisch gebied zorgen we dat essentiële elementen van onze samenleving niet verdwijnen. Dat noemen we de basisinfrastructuur van Ede; alles wat nodig is voor de inwoners van Ede om te leven en te werken in een veilige, gezonde en vitale omgeving.

Grote maatschappelijke opgaven
Met het uitvoeren van het bestuursakkoord zetten we stappen in de grote opgaven voor de toekomst. Die opgaven zijn de afgelopen bestuursperiode niet kleiner geworden. De druk op de ruimte is onverminderd hoog. De voortdurende krappe woningmarkt en de roep om groene longen tussen wijken en in het buitengebied: ze strijden om elke vierkante kilometer. Over een paar jaar zijn onze grootste werklocaties vol. Stad en ommeland zijn complementair aan elkaar. De stikstofcrisis zal de transities in de landbouw versnellen en laat zien dat we flink moeten investeren in onze natuur. Samenwerking op regionale schaal is hiervoor onontkoombaar en dit vraagt om dialoog tussen overheden, (agrarische) ondernemers en bewoners, zodat er draagvlak en eigenaarschap ontstaat voor noodzakelijke ingrepen. De transitie naar een duurzame Edese samenleving gaat niet zonder slag of stoot.

Het gaat vaak om complexe opgaven die om een integrale aanpak vragen. In ons interim grondbeleid constateren we eerder dit jaar dat het maken van goede ruimtelijke keuzes voor Ede steeds complexer wordt. En dat wij als overheid moeten nadenken over de rol die we hebben om transities en opgaven die een ruimtelijke claim kennen in goede banen te leiden. Het Rijk en de provincie nemen hun rol en stellen hiervoor veel investeringen beschikbaar. Zij zien dat Ede en/of Foodvalley vanwege haar ligging, eigenschappen en lef een prominente rol kan spelen in deze vaak landelijke en regionale vraagstukken. Daarom worden we steeds meer gezien als een stevige partner in de opgaven waarin wij het verschil willen en kunnen maken. Om die reden liggen de kansen voor het oprapen om die investeringen naar Ede en de regio Foodvalley te halen. Vaak onder de voorwaarde dat er sprake is van cofinanciering.

Daarnaast speelt de transformatie in het sociale domein als grote opgave voor de toekomst. De transformatie van het sociaal domein kent uitdagingen op het snijvlak met andere domeinen en spelers. Die spelers willen investeren in deze opgaven. Denk aan het CIZ (WLZ), de zorgkantoren en -verzekeraars en het UWV. Als gemeente willen we partner kunnen zijn daar waar initiatieven ontstaan die de transformatie van de zorg verder helpen. Hiervoor zijn vaak ontwikkelgelden nodig en/of cofinanciering. Het gaat om impulsen waarmee gemeente samen met partners kan vernieuwen en innoveren. Deze innovaties zorgen vaak tijdelijk voor een kostenverhoging of eenmalige investering, terwijl ze een positieve impact hebben op inwoners en op de langere termijn juist bijdragen aan minder zorgkosten.

Financiële ruimte
Het college kiest de lijn om de Edese basis in deze tijden op orde te houden en in deze tijden juist klaar te zijn voor de toekomst. Zodat we niet na de corona-crisis pas moeten beginnen te bouwen aan de toekomst. Om die reden hebben we ons maximaal ingespannen om ruimte te maken in het financiële beeld van de gemeente. We maken bewust financiële ruimte om het mogelijk te maken om te blijven investeren in de grote opgaven voor de toekomst. Daarmee investeren we de in de toekomst van morgen waarvoor we vandaag moeten handelen.

In deze programmabegroting staan extra middelen voor een Impuls Ruimtelijke Ontwikkeling, een Impuls Transitie en Natuurversterking, Ede Energieneutraal 2050 en Klimaatadaptatie. Deze incidentele middelen maken het mogelijk om beter de regie te voeren op deze vraagstukken en een aantal concrete projecten en programma’s op te pakken. Ze hebben ook nadrukkelijk het doel om extra investeringen van andere overheden en partijen naar Ede te halen. Deze investeringen vragen ook om financiële inspanning van Ede.

Reserve Cofinanciering Edese opgaven
Vanwege de hierboven genoemde ontwikkelingen en de grote opgaven om Ede klaar te maken voor de toekomst stelt het college daarom voor om een Reserve Cofinanciering Edese opgaven in te richten met een streefbedrag van in totaal € 10,5 miljoen. In 2020 wordt € 7,5 miljoen in de bestemmingsreserve gestort en daarna, als de financiële situatie het toe laat, gedurende drie jaar € 1 miljoen per jaar.
Deze reserve is bedoeld om maatschappelijke investeringen van overheden en andere partijen in Ede te stimuleren in de grote opgaven en transities ten aanzien van: wonen, werken, landbouw, natuur, duurzame energie en zorg. Het gaat daarbij om het financieren van maatschappelijk onrendabele toppen van investeringen van andere partijen en cofinanciering van projecten, impulsen en investeringen van andere overheden. Het college zal een voorstel uitwerken voor de werking van deze reserve en voorleggen aan de gemeenteraad. In dit voorstel zal een helder afwegingskader worden opgenomen met de criteria voor de te cofinancieren projecten en activiteiten.