Mondkapjes, anderhalve meter afstand, winkeltijden voor kwetsbare ouderen, allemaal zaken die we normaal beginnen te vinden. Ons leven is sinds maart 2020 ingrijpend veranderd. Werknemers in verschillende sectoren zoals de zorg en het onderwijs leveren in deze tijden uitzonderlijke prestaties. Het aantal slachtoffers blijft echter toenemen. Reikhalzend kijken we uit naar het moment dat deze coronapandemie voorbij is. In die post-corona samenleving zullen we vast lessen uit deze tijd meenemen. Op het moment van schrijven zitten we nog midden in de crisis, het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames nemen toe. De economie en daarmee ook de overheidsfinanciën krijgen door de coronacrisis forse klappen. In de slechtst mogelijk omstandigheden is het mogelijk dat de economie met bijna 10 procent krimpt. Onduidelijk is hoe snel de economie kan herstellen en het financieringstekort van de rijksoverheid weer afneemt. Tegelijkertijd is de coronacrisis niet de enige uitdaging die we hebben. De gemeentefinanciën staan al langere tijd onder druk. Dat vraagt om zorgvuldige keuzes; een balans tussen blijven investeren in onze sociale en fysieke basisinfrastructuur en in de opgaven voor een sterke Edese toekomst en de benodigde ingrepen om een duurzaam financieel perspectief te behouden.
Voor u ligt de Programmabegroting 2021-2024 waarin we laten zien dat deze balans mogelijk is.
Financiële situatie
Door de onzekerheid over de gevolgen van de coronacrisis is het afgelopen voorjaar geen perspectiefnota opgesteld, maar de Financiële Barometer 2020. Met het vaststellen van deze barometer besloot de gemeenteraad om slechts de hoogstnoodzakelijke knelpunten voor 2020 op te lossen. De financiële ruimte die over bleef, is gereserveerd voor de financiële problematiek van de coronacrisis. Doordat er geen perspectiefnota is vastgesteld, krijgt de raad in deze programmabegroting ook voor het eerst inzicht in het beeld van de meerjarenbegroting tot aan 2024. In mei en juni hadden we onvoldoende zicht op de gevolgen van Corona en de gevolgen voor de gemeentebegroting.
Sinds het vaststellen van de barometer is veel meer duidelijkheid gekomen over de impact van de coronamaatregelen in Ede en onze financiële situatie. Vooral door de maatregelen die het kabinet genomen heeft in het gemeentefonds, en de maatregelen ter compensatie van de extra kosten die gemeenten moeten maken als gevolg van de coronacrisis. De afgelopen maanden is het financieel beeld van de gemeente door deze maatregelen aanzienlijk verbeterd. De maatregelen in de meicirculaire, maar vooral ook rond Prinsjesdag, leveren Ede de komende jaren incidenteel in totaal ruim € 15 miljoen op. Daarnaast zien we dat de vergoedingen die we in 2020 krijgen van het Rijk voor de negatieve effecten van de coronacrisis vooralsnog voldoende zijn om extra uitgaven te dekken. Per saldo ontstaat mede hierdoor in 2021 en 2022 ruimte in de begroting.
Tegelijkertijd concluderen we dat we tijdig zijn begonnen met de ombuigingen in het sociaal domein en inmiddels goed op weg zijn met de transformaties in dit domein. Het lukt ons goed om invulling te geven aan de opdracht die we hiervoor van het Rijk hebben gekregen. Dit betekent niet dat we hiervan niets merken in de Edese samenleving. Sterker nog; veel van de maatregelen waartoe we de afgelopen jaren hebben moeten besluiten, worden nu pas gevoeld. Wel zien we dat waar de afgelopen decennia uitgaven jaarlijks steeds (fors) groeiden, bij ons deze groei afvlakt en soms zelfs stopt. Daarmee doen we het vaak beter dan andere gemeenten, terwijl we tegelijkertijd een ruimhartig sociaal beleid weten te voeren. Als Ede hebben we op tijd lef getoond op dit terrein en dat heeft veel opgeleverd.
Zorgvuldig bezuinigen
Ondanks deze positieve berichten, blijven in de verte ook donkere wolken boven de programmabegroting hangen. Zo zijn de risico’s ten aanzien van de economische gevolgen van de coronacrisis groot, met name in ons grondbedrijf. Ook hebben de maatregelen van het Rijk in het gemeentefonds een minder positief effect in 2023 en 2024. Aangezien de enorme uitgaven die het Rijk momenteel doet ook terugbetaald moeten worden, is het nu nog onduidelijk of straks ook in 2023 en 2024 extra ruimte ontstaat. Zonder ingrijpen in de begroting dreigt dan zelfs een structureel tekort in onze begroting van enkelen miljoenen euro’s per jaar. Dit betekent dat maatregelen nodig zijn om een duurzaam financieel perspectief te blijven behouden. We hebben daarom kritisch naar onze begroting gekeken en gekozen voor bezuinigingen daar waar het kan. We ontzien daarbij de kwetsbaren in onze samenleving, bezuinigen niet extra op onze openbare ruimte en stellen geen lastenverhoging voor onze inwoners voor.
In 2021 treedt een nieuw kabinet aan, dat een aantal besluiten zal nemen die zeer bepalend zullen zijn voor het financieel perspectief van de gemeente Ede. We volgen met aandacht de discussies over bijvoorbeeld de opschalingskorting en de tekorten op het gebied van Jeugdzorg. We blijven daarbij de verwachting houden dat de gesprekken met het Rijk over tekortschietende compensatie Jeugdzorg leiden tot het structureel maken van de tijdelijke middelen, zoals dat afgelopen Prinsjesdag voor 2022 is gedaan. Daarom durven we, net als het afgelopen jaar, in de laatste twee jaar van deze programmabegroting een tekort te laten zien van € 2 miljoen.
Ede sterk houden en klaar maken voor de toekomst
Door de financiële ruimte in 2021 en 2022 blijven de komende jaren mogelijkheden om te investeren in de toekomst van Ede. We houden daarmee vast aan de in het bestuursakkoord ingezette koers voor Ede. Hierin hebben we afgesproken om de basisinfrastructuur op orde te houden en daarnaast stappen te zetten in de grote opgaven voor de toekomst. Dat betekent dat we de Edese basisinfrastructuur, op sociaal, economisch en maatschappelijk gebied behouden. Hiermee borgen we de elementen die nodig zijn voor een goede kwaliteit van leven in de gemeente Ede. Concreet gaat het hierbij om de uitvoering van onze wettelijke taken, het bieden van continuïteit van zorg en vitale processen, zorgen voor huisvesting, het in standhouden van culture voorzieningen, sportvoorzieningen, werklocaties en de fysieke infrastructuur.
De stappen die we maken in de grote opgaven zijn bedoeld om Ede klaar te stomen voor de toekomst. We benutten daarmee de unieke propositie die we hebben op het gebied van Agrifood met onze landbouw, food en het World Food Center. Deze elementen vormen een stevig fundament voor de duurzame economische ontwikkeling, werkgelegenheid en landelijke positionering van Ede. Daarnaast gaat het om het ‘groene kapitaal’ van Ede: biodiversiteit, natuur & landschap, energietransitie en klimaatadaptatie. Inzet op deze opgaven betekent investeren in een duurzame toekomst voor Ede. Voor een aantal van deze opgaven stellen we in deze programmabegroting incidenteel meer geld beschikbaar, bijvoorbeeld op het gebied van natuur, landbouw, ruimtelijke ontwikkeling, duurzame energie, leefbare wijken en klimaatadaptatie.
We zien ook dat andere overheden en partijen fors investeren in deze grote opgaven en daarbij bereid zijn om ook in Ede te investeren. Om hier beter van te kunnen profiteren, richten we een Reserve Cofinanciering Edese Opgaven in. Deze reserve benutten we om investeringen van overheden, fondsen en bedrijven los te kunnen trekken en daarmee bij te dragen aan de benoemde opgaves in ons bestuursakkoord. Daarmee kan Ede sterker uit de coronacrisis tevoorschijn komen.
Leon Meijer
Wethouder Financiën